Jakbyś kamień jadła

Tytuł: Jakbyś kamień jadła

Autor: Wojciech Tochman

Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie

Rok wydania: 2018

Opis ze strony wydawnictwa:

Jak wielkiego nieszczęścia potrzeba, żeby świat w nie uwierzył? Wstrząsająca opowieść Wojciecha Tochmana o konsekwencjach wojny.
Zakończenie wojny w Bośni i Hercegowinie (1992-1995) ocalałym kobietom nie przynosi ulgi. Muszą odnaleźć swoich mężczyzn, którzy zaginęli. Pochować ich i opłakać. Bez pomocy dr Ewy Elwiry Klonowski byłoby to niemożliwe.
Wojciech Tochman wielokrotnie powracał do Bośni. Brał udział w ekshumacjach masowych mogił i i scalaniu ludzkich szczątków. Jakbyś kamień jadła to dramatyczna opowieść o silnych kobietach, które mimo ogromu okrucieństwa, próbują przywrócić wartość życiu każdego człowieka.
Książka znalazła się w finale Nagrody NIKE 2003 oraz prestiżowej nagrody Prix RFI Témoin du Monde. Wydana m.in. w Londynie i Nowym Jorku była rekomendowana czytelnikom przez English Pen.

Kraina wdów

Ostrzegali: Nie czytaj Tochmana, bo nie wyjdziesz z depresji do kwietnia. Mieli rację.
Jakbyś kamień jadła nie tłumaczy przyczyn konfliktu na Bałkanach (sama nie wiem, czy można wytłumaczyć taki poziom bestialstwa u schyłku XX wieku na kontynencie, który wydaje się dość ucywilizowany). Lektura nie przybliża nam również dokładnego przebiegu konfliktu, ani szczegółowych roszczeń wszystkich stron. Zamiast tego na czytelnika czeka obraz zniszczenia, żałoby, goryczy i oczekiwania na odnalezienie najbliższych ? bez nadziei, że odnajdą się żywi.

Relacja Tochmana jest szorstka, surowa, bezemocjonalna, dzięki czemu wybrzmiewa z jeszcze większą mocą. Choć autor unika szczegółowego opisywania lokacji i rozmówców (zwykle jest to kilka słów, ledwie rys), potrafi oddać klimat miejsca, w którym się znajduje ? skrajną biedę, zniszczenie, apatię i cierpienia ludzi, którzy sami muszą poradzić sobie z traumą wojny.
Przy okazji śledzenia całego cyklu ekshumacji ofiar ludobójstwa ? od momentu odnalezienia masowego grobu do potwierdzenia tożsamości zamordowanych ? poznajemy losy ich rodzin oraz przebieg wydarzeń, których byli uczestnikami od chwili wybuchu konfliktu.
Jakbyś kamień jadła jest bolesnym obrazem kraju całkowicie zrujnowanego wojną, zarówno pod względem gospodarczym, jak i emocjonalnym. Tochman ukazuje niezadowolenie związane z kompromisem, który dla nikogo nie jest satysfakcjonujący, przerażenie i nienawiść tych, którzy widzą swoich dawnych sąsiadów, niejednokrotne oprawców, historię ludzi, którzy przetrwali wojnę z brzemieniem, z którym już nigdy nie będą w stanie żyć normalnie.

Choć sam autor wydaje się całkowicie oderwany emocjonalnie od swojego reportażu, przekazuje ładunek emocji, który jest w stanie wstrząsnąć i powalić nawet silnego psychicznie czytelnika. Chociaż w całej książce nie pada ani jedna subiektywna ocena, ani jedno potępienie ludobójstwa, okrucieństwa oprawców, dość jasno rysuje się wizja bezsensu wojny domowej i spustoszenia jakie za sobą niesie, obrazu ludzi złamanych, którzy nie potrafią się podźwignąć po tym wszystkim, co przeżyli. Jestem pewna, że ta niewielka objętością pozycja będzie Wam ciążyć jeszcze wiele dni po skończonej lekturze..